Mερικές από τις εντυπωσιακότερες φωτογραφίες που μας έστειλε η διαστημοσυσκευή Cassini - credit NASA

Μετά από δύο δεκαετίες στο διάστημα το διαστημικό σκάφος Cassini πλησιάζει στο τέλος του αξιοθαύμαστου ταξιδιού του, της διαστημικής εξερεύνησης του Κρόνου. Έχοντας ξοδέψει σχεδόν όλο το καύσιμο των προωθητικών πυραύλων, το Cassini θα βυθιστεί στην ατμόσφαιρα του Κρόνου εξασφαλίζοντας ότι δεν θα συγκρουστεί μελλοντικά με κάποιο από τα 82 φεγγάρια του Κρόνου, μολύνοντάς τα με γήινα μικρόβια. Ειδικότερα τον Εγκέλαδο που διαθέτει έναν ωκεανό κάτω από την ολοκληρωτικά παγωμένη επιφάνειά του και τον Τιτάνα με την ενδιαφέρουσα ατμόσφαιρα όπου κυριαρχεί το άζωτο και υδρογονάνθρακες. Να σημειώσουμε ότι το άζωτο κυριαρχεί και στην ατμόσφαιρα της Γης, ενώ οι υδρογονάνθρακες είναι η βάση για τα αμινοξέα που είναι απαραίτητα για να δημιουργηθεί ζωή.

Ο Κρόνος από ψηλά: Φωτογραφία πάνω από το βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη. Επεξεργασία φωτογραφιών του Cassini από τον ερασιτέχνη Gordan Ugarkovic.

Από τον Απρίλιο του 2017 το Cassini εκτελεί μία σειρά από ριψοκίνδυνες τροχιές περνώντας από το διάκενο μεταξύ του Κρόνου και των δακτυλίων, πλάτους περί τα 2.400 km. Κανένα άλλο διαστημικό σκάφος δεν έχει εξερευνήσει ποτέ αυτή τη μοναδική περιοχή.

Ψυχεδελικά χρώματα στον βόρειο πόλο: Επεξεργασμένη χρωματικά φωτογραφία. Ακριβώς στον βόρειο πόλο του Κρόνου το μάτι του «τυφώνα» και περιμετρικά το εξάγωνο σχήμα που σχηματίζουν στροβιλιζόμενα νέφη. Κάθε πλευρά του εξαγώνου είναι μεγαλύτερη από τη διάμετρο της Γης! Πάνω αριστερά σε έντονο γαλάζιο χρώμα οι δακτύλιοι του πλανήτη.

Στις 15 Σεπτεμβρίου 2017, το Cassini θα κάνει την τελική του προσέγγιση στον γιγάντιο πλανήτη Κρόνο. Αυτή τη φορά όμως, θα βουτήξει μέσα στην ατμόσφαιρα του πλανήτη, αποστέλλοντας επιστημονικά δεδομένα σε πραγματικό χρόνο για όσο διάστημα οι μικροί προωθητές του καταφέρουν να κρατήσουν την κεραία του στραμμένη προς τη Γη. Λίγο αργότερα, το Cassini θα καεί και θα αποσυντεθεί σαν μετέωρο.

Η καταιγίδα που έφαγε την ουρά της: Μια τεράστια καταιγίδα από ανοδικό υλικό, παρασύρθηκε από τους ισχυρούς ανέμους του πλανήτη και μέσα σε δύο μήνες είχε τυλίξει όλο τον πλανήτη, επικαλύπτοντας τον εαυτό της.

Παρόλο που το διαστημικό σκάφος θα καταστραφεί, η τεράστια συλλογή δεδομένων για τον Κρόνο - για τον ίδιο τον γιγάντιο πλανήτη, τη μαγνητόσφαιρα, τους δακτυλίους και τα φεγγάρια - θα συνεχίσει να παράγει νέες ανακαλύψεις για τις επόμενες δεκαετίες.

Κυματισμοί στους δακτυλίους: Το μόλις 8km φεγγάρι Δάφνις κινείται σε ένα μικρό κενό των δακτυλίων. Η βαρύτητά του αν και αδύναμη είναι αρκετή ώστε να δημιουργεί κυματισμούς στους δακτυλίους.

Ο σταθμός “Death Star”: Ένας τεράστιος κρατήρας κυριαρχεί στον δορυφόρο Μίμα, κάνοντάς τον να μοιάζει με τον σταθμό Death Star στην ταινία “Ο Πόλεμος των Άστρων”. Ο κρατήρας Χέρσελ έχει διάμετρο 130km και ολόκληρος ο Μίμας 400km. Αν το σώμα που τον δημιούργησε ήταν λίγο μεγαλύτερο ή είχε λίγο μεγαλύτερη ταχύτητα θα είχε διαλύσει τον δορυφόρο Μίμα. Στον Πόλεμο των Άστρων το Death Star διέλυε πλανήτες, μα εδώ το φεγγάρι Death Star παραλίγο να καταστραφεί το ίδιο από την πρόσκρουση!

Η Ωραία Ελένη στον Κρόνο: Ο μικρός αυτός δορυφόρος έχει απαλή εμφάνιση πιθανώς από σκόνη στην επιφάνειά του. Οι εικόνες δείχνουν σαφείς γραμμές ροής που συνάδουν με την πιθανότητα ύπαρξη σκόνης που μετακινείται. Ο δορυφόρος πήρε αυτό το όνομα καθώς η Ωραία Ελένη ήταν εγγονή του Τιτάνα Κρόνου. Η Ελένη κινείται στην ίδια τροχιά και 60ομπροστά από τον πολύ μεγαλύτερο δορυφόρο Διώνη – είναι δηλαδή Τρωικό αντικείμενο. Στην αστρονομία ο όρος Τρωικός αναφέρεται σε έναν μικρό αντικείμενο που περιφέρεται στην ίδια τροχιά με ένα μεγαλύτερου μεγέθους, 60° μπροστά ή πίσω του, στα σημεία βαρυτικής ισορροπίας Λαγκράνζ. Πόσο κατάλληλο ένα φεγγάρι να ονομάζεται Ελένη και να είναι και Τρωικό αντικείμενο!

Ιπτάμενοι Δίσκοι στον Κρόνο:  Στις φωτογραφίες απεικονίζονται τα φεγγάρια Πάνας και Άτλας με διάμετρο 35km και 40km αντίστοιχα. Και τα δύο εμφανίζουν ένα περιμετρικό γείσο στον ισημερινό. Ο Πάνας κινείται μέσα στον Α δακτύλιο του Κρόνου, σε ένα κενό που ονομάζεται Encke Gap. Αυτό δεν είναι τυχαίο, η βαρύτητα του φεγγαριού αν και αδύναμη είναι αρκετή για να καθαρίσει τα σωματίδια πάγου δημιουργώντας αυτό το κενό πλάτους 325 χιλιομέτρων. Ο Πάνας κινείται στη μέση του κενού, ενώ η βαρύτητά του έλκει τα μικροσκοπικά σωματίδια πάγου που απαρτίζουν τα δαχτυλίδια τραβώντας τα πάνω στην επιφάνειά του. Μα οι δακτύλιοι του Κρόνου παρά του ότι εκτείνονται σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων είναι απίστευτα λεπτοί, μόλις 10m σε μερικά σημεία! Και επειδή ο Πάνας περιφέρεται ακριβώς στο επίπεδο των δακτυλίων, όταν έλκει τα σωματίδια πάγου αυτά πέφτουν στον ισημερινό του, παντού γύρω από το φεγγάρι. Λόγω τώρα της αδύναμής βαρύτητας του Πάνα, τα σωματίδια σταδιακά συσσωρεύονται χωρίς να συμπιέζονται ή να κατρακυλούν δημιουργώντας ένα βουνό με σχεδόν κατακόρυφες πλαγιές και ύψος περί τα 5 km περιμετρικά στον ισημερινό. Αντίστοιχη είναι και η διαδικασία για τον Άτλα.

Ο δορυφόρος Πάνας στο κενό Encke Gap των δακτυλίων: Προσέξτε τη σκιά του πάνω στους δακτυλίους!

Ένα γιγαντιαίο σφουγγάρι ή μια φωλιά από σφήκες στο διάστημα: Η πυκνότητα του φεγγαριού Υπερίωνας είναι τόσο χαμηλή που οι προσκρούσεις τείνουν να συμπιέζουν την επιφάνειά του παρά να εκτινάσσουν συντρίμματα, ενώ το υλικό που εκτινάσσεται αντί να ξαναπέσει στον δορυφόρο διαφεύγει στο διάστημα χάρη στην αδύναμη βαρύτητα του Υπερίωνα.

Ωκεανός κάτω από την παγωμένη επιφάνεια: Το φεγγάρι Εγκέλαδος φιλοξενεί έναν ωκεανό κάτω από την ολοκληρωτικά παγωμένη επιφάνειά του. Διακρίνουμε ρωγμές – τεκτονικά γραμμικά χαρακτηριστικά σαν ο πάγος να επιπλέει.

Πίδακες νερού και πάγου στον Εγκέλαδο: Αυτή είναι μια σαφής ένδειξη ότι το εσωτερικό του δορυφόρου είναι υγρό, θερμαινόμενο από τις παλιρροιακές δυνάμεις καθώς η τεράστια βαρύτητα του Κρόνου συμπιέζει και αποσυμπιέζει το μικρό φεγγάρι καθώς περιστρέφεται γύρω από τον πλανήτη στην ελαφρώς ελλειπτική του τροχιά.

Δακτύλιοι πιο λεπτοί από το "χαρτί": Οι δακτύλιοι του Κρόνου είναι τόσο λεπτοί ώστε όταν τους βλέπουμε από το πλάι σχεδόν εξαφανίζονται. Στη φωτογραφία μόλις που διακρίνονται σαν μια λεπτή γραμμή αν και η σκιά τους φαίνεται καθαρά στον πλανήτη, ενώ διακρίνεται και το φεγγάρι Εγκέλαδος.

Με πάχος που κυμαίνεται από 10m μέχρι 1km και διάμετρο περί τα 300.000 km, οι δακτύλιοι έχουν αναλογία πάχους προς μήκος 1/300.000=0,0000033. Για να αντιληφθούμε πόσο λεπτοί είναι, μία κόλα χαρτί Α4 με πάχος 0,1mm και μήκος 297mm έχει αναλογία 0,1/297= 0,00033. Δηλαδή αναλογικά, μία κόλα χαρτί είναι 100 φορές πιο παχιά από τους δακτυλίους του Κρόνου!

Περισσότερα στην πλανηταριακή παράσταση "Αποχαιρετώντας το Cassini - Εξευρευνώντας τον Κρόνο" του Θεοφάνη Ματσόπουλου

Κώστας Σακκάς

Διευθυντής Φορητού Ψηφιακού Πλανητάριου – Planetarium on the Go

www.planetariumotg.gr

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο ενημερωτικό site www.typos-i.gr